Zatrudnianie pracowników niepełnosprawnych - uprawnienia niepełnosprawnych i korzyści dla pracodawców
Pracodawcy nie decydują się często na zatrudnianie osób niepełnosprawnych, gdyż obawiają się wielu dodatkowych formalności i obowiązków z tym związanych. Tymczasem zatrudnianie takich pracowników może oznaczać dla pracodawcy realne, wymierne korzyści. Wiąże się to jednak z pewnymi wymogami i obowiązkami, które pracodawca musi spełnić. Również dodatkowych warunków, które należy spełnić aby uzyskać wsparcie z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON). Dlatego też warto wiedzieć jakie są warunki i korzyści zatrudniania osób niepełnosprawnych w firmie.
1. Status osoby niepełnosprawnej
Podstawowym aktem prawnym, który reguluje prawa i obowiązki pracodawcy i pracownika w tym zakresie, jest ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, a także, jak w przypadku innych pracowników Kodeksu Pracy.
Na podstawie obowiązujących przepisów osoby niepełnosprawne to osoby, których niepełnosprawność została potwierdzona orzeczeniem (tzw. niepełnosprawność w sensie prawnym):
1) o zakwalifikowaniu przez organy orzekające do jednego z trzech stopni niepełnosprawności;
2) o całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy;
3) o niepełnosprawności, wydanym przed ukończeniem 16 roku życia.
Z powyższego wynika, iż status osoby niepełnosprawnej jest równoznaczny z uzyskaniem jednego z ww. orzeczeń. Podstawą do uznania osoby za niepełnosprawną jest więc orzeczenie wydane przez powiatowy lub wojewódzki zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności lub orzeczenie lekarza orzecznika ZUS.
Ważne!
Przedstawienie pracodawcy przez osobę niepełnosprawną dokumentów potwierdzających dane osobowe o stanie zdrowia (w tym orzeczenie o niepełnosprawności) jest całkowicie dobrowolne.
Przed zatrudnieniem osoby niepełnosprawnej lub też w przypadku stwierdzenia niepełnosprawności u zatrudnionego już pracownika istotne jest czy taka osoba legitymuje się odpowiednim orzeczeniem potwierdzającym stopień niepełnosprawności. Stopień niepełnosprawności wpływa na zakres dodatkowych przywilejów pracownika niepełnosprawnego oraz na uprawnienia pracodawcy w zakresie refundacji kosztów związanych z zatrudnianiem takiego pracownika. Tak więc w pierwszej kolejności trzeba ustalić czy pracownik legitymuje się orzeczeniem o niepełnosprawności, następnie jaki ma stopień niepełnosprawności.
Wyróżnia się trzy stopnie niepełnosprawności:
1) znaczny;
2) umiarkowany;
3) lekki.
Oprócz zawarcia umowy o pracę, pracodawca musi poinformować pracownika o indywidualnych warunkach jego zatrudnienia. W przypadku zatrudniania pracowników niepełnosprawnych należy pamiętać, że zatrudniając osoby ze znacznym lub umiarkowanym stopniem należy je poinformować o np.: skróconej dobowej i tygodniowej normie czasu pracy oraz o wyższym wymiarze urlopu wypoczynkowego.
Dopiero w dalszej kolejności pracodawca weryfikuje konieczność przystosowania stanowiska pracy do jego potrzeb.
Pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikom niepełnosprawnym odpowiednie warunki pracy. Przepisy wskazują, iż osoby o znacznym oraz umiarkowanym stopniu niepełnosprawności mogą być zatrudniane tylko w warunkach pracy chronionej. Nie oznacza to jednak, że zatrudnienie takiego pracownika wiąże się z koniecznością uzyskania przez każdą firmę statusu zakładu pracy chronionej. Zatrudnienie osoby ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności przez pracodawcę z otwartego rynku jest możliwe:
– po przystosowaniu stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej albo
– w formie telepracy.
Jeśli chodzi o dostosowywanie stanowisk pracy dla pracowników niepełnosprawnych pomocny może okazać się załącznik nr 1 do aktualnego zarządzenia Głównego Inspektora Pracy dotyczącego zasad przeprowadzania kontroli związanych z realizacją przez organy Państwowej Inspekcji Pracy obowiązków wynikających z postanowień ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (dostępny na stronie internetowej PIP: http://www.bip.pip.gov.pl/pl/bip/).
We właściwym przygotowaniu stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej pomocna będzie konsultacja z:
– specjalistą ds. bhp, który najlepiej zna specyfikę pracy w danym zakładzie pracy, albo
– specjalistą w zakresie ergonomii, który może zaprojektować stanowiska pracy, uwzględniając daną dysfunkcję niepełnosprawnego pracownika.
Pracodawca powinien także uzyskać od lekarzy sprawujących opiekę nad zatrudnionymi osobami niepełnosprawnymi lub też od lekarza medycyny pracy opinię dotyczącą niezbędnych zmian i modyfikacji mających na celu przystosowanie stanowisk do potrzeb osób niepełnosprawnych.
Pamiętaj!
Osoba niepełnosprawna może pracować pod warunkiem, że będzie miała zgodę na wykonywanie pracy, wydaną przez lekarza medycyny pracy, a praca na danym stanowisku jest zgodna ze wskazaniami lekarskim.
2. Uprawnienia przysługujące pracownikom niepełnosprawnym
Pracodawca zatrudniający osoby niepełnosprawne musi pamiętać o kilku dodatkowych uprawnieniach pracowniczych tych osób. Różnią się one w sposób istotny od regulacji przewidzianych dla pracowników, którzy nie legitymują się orzeczeniem o niepełnosprawności.
Do dodatkowych uprawnień pracowniczych osób niepełnosprawnych zaliczamy:
– prawo do skróconego czasu pracy,
– zakaz pracy w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych,
– uprawnienie do dodatkowej przerwy w pracy,
– prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego (tzw. urlop rehabilitacyjny),
– prawo do płatnego zwolnienia od pracy na turnus rehabilitacyjny i badania.
2.1. Prawo do skróconego czasu pracy
Pracownik niepełnosprawny ma w zakresie czasu pracy kilka dodatkowych przywilejów.
1) sztywna norma czasu pracy (8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo)
Czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo. Jest to norma sztywna, w przeciwieństwie do przeciętnej normy czasu pracy wskazanej w k.p. Dotyczy ona osób z każdym stopniem niepełnosprawności: lekkim, umiarkowanym i znacznym.
2) sztywna i skrócona norma czasu pracy dla osób ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności (7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo)
Czas pracy osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo (skrócony czas pracy).
Ważne!
Skrócone normy czasu pracy nie mogą mieć wpływu na wysokość wynagrodzenia za pracę.
Co ważne, osoby zaliczone do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, aby pracować w skróconej normie czasu pracy nie muszą przedkładać pracodawcy zaświadczenia o celowości stosowania skróconej nomy czasu pracy, wystarczy jedynie że przedłożą odpowiednie orzeczenie o niepełnosprawności.
3) zakaz pracy w godzinach nadliczbowych,
4) zakaz pracy w porze nocnej.
Oba powyższe zakazy dotyczą pracowników z lekkim, umiarkowanym i znacznym stopniem.
Ważne!
Normy czasu pracy należy stosować od dnia przedstawienia przez pracownika pracodawcy orzeczenia o stopniu niepełnosprawności.
Od powyższych uregulowań przewidziano wyjątek. Skróconych norm czasu pracy oraz zakazu pracy w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych nie stosuje się:
– do osób zatrudnionych przy pilnowaniu oraz
– gdy, na wniosek osoby zatrudnionej, lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą wyrazi na to zgodę.
2.2. Uprawnienie do dodatkowej przerwy w pracy
Osoba niepełnosprawna posiada prawo do dodatkowej przerwy w pracy, którą wykorzystać może na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas takiej dodatkowej przerwy wynosi 15 minut i jest wliczany do czasu pracy.
2.3. Prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego (tzw. urlop rehabilitacyjny)
Ustawa przyznaje osobie zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym. Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego osoba ta nabywa po przepracowaniu jednego roku po dniu zaliczenia jej do jednego z tych stopni niepełnosprawności.
Urlop ten nie przysługuje jednak osobie uprawnionej do urlopu wypoczynkowego w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych lub do urlopu dodatkowego na podstawie odrębnych przepisów. Jeżeli urlop ten jest jednak niższy niż 10 dni roboczych, zamiast niego przysługuje urlop dodatkowy zgodnie z przepisami ustawy o rehabilitacji.
Pamiętaj!
Prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego przysługuje pracownikowi zaliczonemu do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, chociażby nie wystąpił do pracodawcy o przyznanie takiego urlopu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2005 r. sygn. II PK 339/04).
2.4. Prawo do płatnego zwolnienia od pracy
Osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia:
1) w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku,
2) w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy.
Ważne!
Wskazane w przepisach uprawnienia podlegają jednak łączeniu w ograniczonym zakresie, gdyż łączny wymiar dodatkowego urlopu wypoczynkowego oraz zwolnienia na turnus rehabilitacyjny nie może przekroczyć 21 dni roboczych w roku kalendarzowym np. jeżeli pracownik wykorzysta na turnus rehabilitacyjny 14 dni roboczych, wówczas w ramach dodatkowego urlopu wypoczynkowego może wykorzystać jedynie 7 dni.
Przykład
Pracownik przedstawił pracodawcy pierwsze orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności w dniu 7 stycznia 2020 r. Oznacza to, że z dniem przedstawienia orzeczenia pracownik powinien pracować w skróconym czasie pracy (7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo) oraz ma zakaz pracy w porze nocnej oraz w godzinach nadliczbowych. Ponadto przysługuje mu prawo do 10 dodatkowych dni urlopu wypoczynkowego, ale dopiero po przepracowaniu roku od dnia zaliczenia go do umiarkowanego stopnia.
3. Korzyści z zatrudniania osób niepełnosprawnych
Pracodawca zatrudniający osobę niepełnosprawną może otrzymać wsparcie, m.in. takie jak:
– miesięczne dofinansowanie do wynagrodzenia pracownika niepełnosprawnego;
– zwrot kosztów związanych z przystosowaniem stanowisk pracy i pomieszczeń zakładu pracy do potrzeb niepełnosprawnego pracownika;
– zwrot kosztów wyposażenia stanowiska pracy osoby niepełnosprawnej;
– zwrot kosztów szkolenia pracownika niepełnosprawnego;
– zwrot miesięcznych kosztów zatrudnienia pracowników pomagających pracownikowi niepełnosprawnemu w pracy w zakresie czynności ułatwiających komunikowanie się z otoczeniem, a także czynności niemożliwych lub trudnych do samodzielnego wykonania przez pracownika niepełnosprawnego na stanowisku pracy;
– zwrot kosztów szkolenia pracowników pomagających pracownikowi niepełnosprawnemu;
– zwolnienie z wpłat na PFRON.
Pamiętaj!
Poza korzyściami ekonomicznymi, zatrudnianie osób niepełnosprawnych buduje pozytywny wizerunek firmy i podnosi wartość społeczną pracodawcy.
3.1. Zatrudnienie niepełnosprawnych a dofinansowanie wynagrodzeń
Pracodawca zatrudniający pracownika niepełnosprawnego może liczyć na dofinansowanie wynagrodzenia zatrudnionych osób niepełnosprawnych. Takie dofinansowanie przysługuje:
– pracodawcy prowadzącemu zakład pracy chronionej;
– pracodawcy zatrudniającemu co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy i osiągającemu wskaźnik zatrudnienia niepełnosprawnych w wysokości co najmniej 6%;
– pracodawcy zatrudniającemu mniej niż 25 pracowników.
Wysokość dofinansowania:
1. 2400 zł - w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności;
2. 1350 zł - w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności;
3. 500 zł - w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do lekkiego stopnia niepełnosprawności.
Powyższe kwoty dofinansowania zwiększa się w przypadku osób niepełnosprawnych co do których orzeczono:
– chorobę psychiczną (02-P),
– upośledzenie umysłowe (01-U),
– całościowe zaburzenia rozwojowe (12-C),
– epilepsję (06-E) oraz
– niewidomych w stopniu znacznym i umiarkowanym (04-O).
Wysokość zwiększenia wynosi:
1) 1200 zł w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności;
2) 900 zł w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności;
3) 600 zł w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do lekkiego stopnia niepełnosprawności.
3.2. Zwrot kosztów wyposażenia stanowiska pracy osoby niepełnosprawnej
O zwrot kosztów wyposażenia stanowiska pracy może ubiegać się pracodawca, który:
– prowadzi działalność przez okres co najmniej 12 miesięcy - bez względu na rodzaj działalności;
– przez okres 36 miesięcy zatrudni osobę niepełnosprawną zarejestrowaną w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotną albo poszukującą pracy niepozostającą w zatrudnieniu.
Maksymalna wysokość pomocy na wyposażenie jednego stanowiska wynosi piętnastokrotność przeciętnego wynagrodzenia (tj. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim kwartale od pierwszego dnia następującego po ogłoszeniu przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego).
Wysokość pomocy określa umowa cywilnoprawna, która określa obowiązki stron ją zawierających (starosty i pracodawcy).
3.3. Zwrot kosztów przystosowania stanowiska pracy dla osoby niepełnosprawnej
Pracodawca, który zatrudni osobę niepełnosprawną przez okres co najmniej 36 miesięcy może otrzymać zwrot ze środków PFRON kosztów:
– adaptacji pomieszczeń zakładu pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych, w szczególności poniesionych w związku z przystosowaniem tworzonych lub istniejących stanowisk pracy dla tych osób, stosownie do potrzeb wynikających z ich niepełnosprawności;
– adaptacji lub nabycia urządzeń ułatwiających osobie niepełnosprawnej wykonywanie pracy lub funkcjonowanie w zakładzie pracy;
– zakupu i autoryzacji oprogramowania na użytek pracowników niepełnosprawnych oraz urządzeń technologii wspomagających lub przystosowanych do potrzeb wynikających z ich niepełnosprawności;
– rozpoznania przez służby medycyny pracy potrzeb, o których mowa wyżej.
Zwrot kosztów dotyczy osób niepełnosprawnych:
– bezrobotnych lub poszukujących pracy niepozostających w zatrudnieniu;
– pozostających w zatrudnieniu u pracodawcy występującego o zwrot kosztów, z wyjątkiem przypadków, gdy przyczyną powstania niepełnosprawności w okresie zatrudnienia u tego pracodawcy było zawinione przez pracodawcę lub przez pracownika naruszenie przepisów, w tym przepisów prawa pracy.
Ważne!
Co powinien wiedzieć pracodawca zatrudniając osobę niepełnosprawną:
1. Osoby niepełnosprawne w lekkim stopniu nie mogą pracować dłużej niż 8 godzin na dobę i 40 godzin w tygodniu.
2. Przy znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności osoby takie nie mogą pracować dłużej niż 7 godzin dziennie i 35 w tygodniu.
3. Pracowników niepełnosprawnych, bez względu na stopień niepełnosprawności, nie można zatrudniać w porze nocnej i godzinach nadliczbowych.
4. Pracodawca powinien pamiętać o dodatkowej przerwie o długości 15 minut, którą osoba niepełnosprawna przeznacza na ćwiczenia lub wypoczynek.
5. Pracownik niepełnosprawny z umiarkowanym lub znacznym stopniem ma prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego (10 dni). Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego osoba niepełnosprawna nabywa po przepracowaniu jednego roku po dniu zaliczenia jej do jednego ze stopni niepełnosprawności.
6. Polskie przepisy przewidują w stosunku do osób niepełnosprawnych także prawo do otrzymania wynagrodzenia za 21 dni wolnych od pracy, w przypadku gdy dni te zostaną wykorzystane na turnus rehabilitacyjny.
7. Oprócz tego pracodawca powinien liczyć się także z tym, że będzie musiał zwolnić swojego pracownika, jeżeli niepełnosprawny będzie musiał wykonać badania lekarskie. Za ten czas pracownikowi przysługuje normalne wynagrodzenie.
Podstawa prawna:
–ustawa z 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych,
–ustawa z 26.06.1974 r. - Kodeks pracy,
– rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 22.05.2003 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania zwolnień od pracy osobom o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym.
↑ Wróć na górę ↑